|
|
Wilde planten in Nederland en België |
|
|
Bilzekruid - Hyoscyamus niger |
Frysk-Bilzekrûd
English-Black Henbane
Français-Jusquiame noire
Deutsch-Schwarzes Bilsenkraut
Synoniemen
Familie-Solanaceae (Nachtschadefamilie)
Naamgeving (Etymologie)-De naam Bilzekruid stamt mogelijk uit het Indogermaanse bhel. De Keltische zonnegod Beal wiens stralen niet alleen goed doen, maar ook ernstige ziektes oproepen (dus niet alleen de god van leven en gezondheid, maar ook van de dood). Het kruid van Beal zou dan als iets doodbrengends vertaald kunnen worden. Hyoscyamus komt van het Griekse hys (zwijn) en kyamos (boon). Niger betekent zwart.
Beschrijving (Klik op een afbeelding om te vergroten).
Levensduur-Eenjarig of tweejarig.
Plantvorm-Therofyt of hemikryptofyt.
Hoofdbloei-Juni t/m oktober.
Afmeting-30-80 cm.
|
|
|
|
|
|
|
|
Wortels-Een penwortel of spoelvormige wortel.
|
|
|
|
|
|
Stengels-De rechtopstaande, al dan niet vertakte stengels zijn kleverig zacht wollig behaard.
|
|
|
|
|
|
Bladeren-Zeer giftig. De stinkende bladen zijn 10-20 cm. Ze zijn kleverig zacht wollig behaard en eirond tot langwerpig. Ze hebben soms een vrijwel gave rand, maar meestal zijn ze zijn grof bochtig getand tot bijna veerspletig. De onderste bladen zijn lang gesteeld, de bovenste zijn zittend met een halfstengelomvattende of iets aflopende voet.
|
|
|
|
|
|
Bloemen-Tweeslachtig. De bloemen staan in de oksels van grote schutbladen, die op de overige bladen lijken en in twee rijen staan. De bleekgele of vuilgele, zeer kort gesteelde bloemen vormen een lange, aarvormige, eenzijdige, aan de top gekromde bloeiwijze. De bloemen zijn netvormig paars generfd, onregelmatig trompetvormig (trechtervormig) en 2-3 cm. De slippen zijn enigszins ongelijk. Ze hebben een duidelijke onderlip. De kelk is buisvormig met vijf korte lobben. De meeldraden zijn verschillend in hoogte. De stijl is eerst langer dan de meeldraden, later is dit andersom. Ze verspreiden een onaangename geur.
|
|
|
|
|
|
Vruchten en zaden-Een doosvrucht. Na de bloei groeit de kelk uit (tot dubbel zo lang) en omhult, als een urn, de veel kortere kruikvormige doosvrucht. Deze springt met een deksel open. De zaden worden bij harde wind uitgestrooid. De zaden zijn langlevend (langer dan vijf jaar). Tweezaadlobbig.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Biotoop
Bodem-Zonnige, open plaatsen (pioniervegetatie) op droge, matig voedselrijke tot zeer voedselrijke, vaak kalkrijke, verstooorde of omgewerkte en vaak stenige grond (zand, klei en stenige plaatsen).
Groeiplaatsen-Vloedmerkgordels aan de kust, bermen, bij boerderijen, aan de voet van muren, puinstortplaatsen, bouwterreinen, spoorwegterreinen, kalkrijke ruigten, ruderale plaatsen, vuilnishopen, moestuinen, door vee afgetrapte kanten van dijken en op vloedmerkgordels langs rivieren (bijv. grindbanken langs de Maas).
Verspreiding
Wereld-Oorspronkelijk uit Europa en Azië (warm-gematigde streken).
Nederland-Archeofyt. Zeldzaam.
Vlaanderen-Archeofyt. Zeldzaam.
Wallonië-Archeofyt. Zeer zeldzaam.
Toepassingen
Medicinaal-De belangrijkste gifstoffen zijn de zogenaamde tropane alkaloïden scopolamine, hyoscyamine, atropine. De verschijnselen zijn een opgezwollen buik en hevige krampen. Hierop volgt eerst verlamming en ten slotte de dood. In de volksgeneeskunde werd de narcotische en hallucinaties (waanvoorstellingen) opwekkende plant als kramp oplossend middel en bij astma ingezet. De bladeren, en ook de gemakkelijker doseerbare zaden, werden voor hun roesopwekkend effect gerookt. Het gebruik is nu verouderd, omdat het gehalte aan giftige stoffen sterk varieert en gemakkelijk tot vergiftiging kan leiden. De oude volksnamen dolkruid. en mallewillempjeskruid. wijzen ook op de giftigheid van de plant. Volgens een oude overlevering is Bilzekruid. een onderdeel van de beroemde heksenvliegzalf. Door hedendaagse heksen wordt de plant niet meer gebruikt voor medische of magische toepassingen, omdat een verkeerde dosering dodelijk kan zijn. Tot in de 17e eeuw werd ook bier met het zaad van bilzekruid versterkt. Bilzekruid is een oeroud geneeskruid, dat al voor 2000 v.Chr. in gebruik was bij de Sumeriërs. Gifstoffen uit deze plant werden wel gebruikt als middel om bekentenissen van politieke gevangenen af te dwingen! De bedwelmende eigenschappen werden ook gebruikt tegen kiespijn.
Vermeerderen-Zaaien.
2001-2024 Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl